Сахиба Абдулаева
Панаванне жанчын
Выехаўшы за межы горада, машына прыбавiла хуткасць. Сакавiтая зелень палiўных палёў, чаргуючыся з жаўцiзной палос выпаленай сонцам травы, iмклiва праносiлася мiма i, быццам знiкаючы з жыцця, заставалася дзесьцi далёка ззаду.
Горы з вяршынямi, ахутанымi смугой, з рэзкiмi белымi кляксамi ледавiкоў, прысунулiся. I ў наблiжэннi гэтым было абяцанне доўгачаканай прахалоды.
— Паветра якое! Што за паветра!
— Праўда, — пацвердзiў Сарвар, заклапочана зiрнуўшы на нашага сына, якi стомлена заснуў на маiх руках.
— Дзядзька, напэўна, зачакаўся, — сказаў Фатых. — Хутка прыедзем, вось тады зразумееце, што такое сапраўднае горнае паветра!
Сарвар зноў паглядзеў на нас з сынам, збавiў хуткасць, сказаў нягучна:
— Давайце перадыхнём, бо ўжо дзве гадзiны ў дарозе.
Я ўдзячна ўсмiхнулася яму. Малы сапраўды стамiўся. Але калi Сарвар спынiў машыну на абочыне дарогi, ён расплюшчыў вочы, працягнуў да мяне рукi. Я выйшла з машыны, агледзелася i пагладзiла сына па худых шчоках:
— Глядзi, Джамшыд, як прыгожа?
Ля карэння старой алычы весела цурчала крынiца, падаючы на каменне з вузкай расколiны ў сцяне. Сонца, прабiваючыся праз вадзяны пыл, павесiла над ёй няяркую вясёлку. У вачах малога з'явiўся бляск, губы заўсмiхалiся.
Калi мужчыны напiлiся, я ўзяла ў iх пiялу, напоўнiла яе i, адпiўшы глыток ледзяной вады, прапанавала сыну. Ён прагна прыпаў да гаючай вiльгацi.
— Хопiць, Шахноза, вада вельмi халодная, каб не прастыў малы, — клапатлiва вымавiў Сарвар. — Пахадзi трошкi, разамнiся, зараз паедзем далей.
У дарогу мы рушылi хвiлiн праз дзесяць.
Седзячы на заднiм сядзеннi i прыцiскаючы да сябе схуднелае цельца Джамшыда, я гледзела ў акно, аднак нiчога вакол не заўважала — мне не верылася, што яшчэ ўчора мы з сынам знаходзiлiся ў душнай, распаленай ад гарачынi бальнiчнай палаце. I замест перадгор'яў, што беглi мiма, перад вачыма паўставалi карцiны тых цяжкiх дзён…
Джамшыду толькi-толькi мiнуў годзiк. Радуючы нас з мужам, ён пачаў рабiць першыя крокi: прыпаўзе ў кухню на карачках, а там, абапiраючыся на сцяну, устане на ножкi i харобра ступiць да мяне. I праз секунду ўжо ўчэпiста трымаецца за матчыну спаднiцу, смяецца разам з намi. Участковы доктар, якая цярплiва лячыла нашы бясконцыя прастуды i бранхiты, сказала, што цяпер малы павiнен хварэць меней — мiнуў самы пяшчотны ўзрост, але атрымалася ўсё iнакш.
Лета стаяла гарачае. I як я нi берагла Джамшыда, ён захварэў. Захварэў цяжка. Тэмпература падскочыла да сарака градусаў. Не дапамаглi нi абцiраннi, нi кампрэсы. Iртуць у тэрмометры апускалася ненадоўга i тут жа iмкнулася да гэткай страшнай адзнакi — сорак. Дыхаў Джамшыд з цяжкасцю, амаль не расплюшчваў вачэй. Выклiкалi «хуткую дапамогу».
У прыёмным пакоi сына доўга аглядалi, i я пачала плакаць, баючыся, што доктар скажа што-небудзь страшнае, безвыходнае.
— Пнеўманiя, — канстатавала яна, гледзячы на нас з мужам. — Дзiця вельмi слабое. Неабходная шпiталiзацыя.
Мы з Сарварам маўчалi, не ведаючы, што рабiць, што сказаць.
Доктар аклiкнула сястру:
— Хлопчыка ў рэанiмацыю. Увядзiце жарапанiжальнае зараз жа… А вы не трывожцеся, як толькi стан палепшыцца, адразу перавядзём вашага малога ў агульную палату.
Сястра спрытна напоўнiла шпрыц, увяла iглу ў ягадзiцу Джамшыда. Ён нават не заплакаў — так выматала яго хвароба.
— Скажыце, доктар, а… — павярнулася я да доктара, але тут жа ўчула выгук медсястры: — Зухра Рустамаўна! Яму блага!
Убачыўшы, што сынавы губы пасiнелi, а вочы сталi закачвацца, я кiнулася да яго, але медсястра ўжо схапiла яго, пабегла па калiдоры.
У рэанiмацыйнае аддзяленне нас з мужам не пусцiлi. Стоячы пад глухiмi дзвярыма, я нiчога не бачыла i не чула. Толькi адчувала, як слёзы бягуць па твары.
Ачулася ад таго, што Сарвар моцна ўзяў мяне за плечы i трасянуў:
— Шахноза! Джамшыду лепей! Шахноза, ён плача, чуеш?!
Толькi тады я зноў стала ўспрымаць свет вакол. I нават паспрабавала ўсмiхнуцца медсястры, якая з'явiлася з-за дзвярэй:
— Мне ўжо можна да яго?
Медсястра ўхiлiлася ад адказу:
— Доктар вам усё растлумачыць…
Доўга Зухра Рустамаўна распытвала мяне пра хваробы Джамшыда, пра тое, як ён рос, якiя лекi яму давалi. Пасля роздумнай паўзы асцярожна прагаварыла:
— Выпадак моцна ўскладнены павышанай адчувальнасцю да iн'екцый i алергiчнай рэакцыяй на некаторыя лекавыя прэпараты. Гэта i тое, што арганiзм аслабеў, а значыцца, амаль не супрацiўляецца iнфекцыям…
Я падалася да яе, глытаючы слёзы, спыталася:
— Жыць… Ён будзе жыць?!
— Мы зробiм усё магчымае, каб дапамагчы хлопчыку. Думаю, абыдзецца… Але многае залежыць i ад вас — матчына любоў творыць цуды. Ранiцай вас пусцяць да сына.
Калi ўраннi, з марлевай павязкай на твары, я ўвайшла да Джамшыда, ён ляжаў вялы i бяссiльны. Я павярнула да сябе яго тварык, пагладзiла лоб, з якога сышоў жар, прашаптала: «Жарэбчык мой…»
У турботах прайшоў дзень. За iм i ноч. Потым зноў дзень. Зноў ноч… Яны былi падобныя адзiн на аднаго, гэтыя бясконцыя днi. Абыход. Працэдуры. Мыццё падлог. Гаршкi. Працэдуры. Кампрэсы. Плач дзяцей. Сварка раздражнёных санiтарак. Лекi. Працэдуры… I ўвесь час, кожную хвiлiну, кожную секунду Джамшыд. Як ён?! Колькi разоў схiлялася я над ягоным цельцам, спрабуючы здагадацца, цi не спынiўся жар. Колькi разоў…
Стаяла самая спякотная пара лета. Увечары ў палаце было вельмi душна. Тады я выносiла на балкон крэсла, брала малога на рукi i сядзела на паветры, закалыхвала яго, напяваючы калыханкi, чутныя яшчэ ад бабулi. Надыходзiла цемра. Потым яна давала месца зорнаму купалу. А яшчэ пазней i зоркi растваралiся ў перадранiшнiм i перадсвiтанкавым часе.
Часам мне раптам пачынала здавацца, што Джамшыд не дыхае. I сэрца маё падала ў бяздонную прорву. Менавiта ў такiя хвiлiны стала я заўважаць за сабой дзiўныя рэчы. Яны не палохалi мяне, але бянтэжылi. Мроiлася, быццам не адны мы з Джамшыдам на балконе, што разам са мной схiляецца над iм нейкая нябачная iстота, схiляецца i таксама ловiць яго дыханне… Аднойчы… Аднойчы мне здалося, што хтосьцi ўтрымаў малога на iмгненне раней, як зрабiла гэта я, калi ён ледзь не ўпаў з ложачка.
Але ўсе мае думкi былi паглынутыя сынавай хваробай. Тое, што, магчыма, я вар'яцею, я адкiнула, як дробязь, — што заўгодна, толькi б Джамшыд быў здаровы!
Машыну трасянула, але Джамшыд нават не адчуў гэтага. Ён моцна спаў у мяне на руках. Па звычцы я адразу прыслухалася да яго дыхання.
— Што? — з трывогай спытаўся Сарвар.
— Спiць… Слабенькi… — адгукнулася я.
Фатых, падбадзёрваючы, крануўся пляча Сарвара:
— Ад горнага паветра твой спадчыннiк паздаравее мiгам. Лепшае за любыя лекi гэтае паветра гор.
— Спачатку я не паверыў дактарам, — больш для сябе, як для нас з Фатыхам, вымавiў Сарвар, не адрываючы позiрку ад дарогi. — Малы цяжка перахварэў, а яны раяць везцi яго ў горы, дзе сцюдзёна па начах, ды i наогул халаднавата…
Фатых пачаў быў тлумачыць, у чым менавiта карыснасць для здароўя горнага паветра, але раптам радасна перарваў свой расказ, усклiкнуў:
— Пад'язджаем!
— Не абцяжарым мы твайго дзядзьку? — спыталася я, адчуваючы няёмкасць.
— Не турбуйся, Шахноза, ён жа сам запрасiў вас, як толькi я расказаў яму пра хваробу Джамшыда.
Неўзабаве мы пад'ехалi да кiшлака. Дарога як бы ўлiлася ў яго, ператвараючыся ў галоўную вулiцу, уздоўж якой цягнулiся глiнабiтныя дувалы, былi бачны стрэхi дамоў i ўвiтыя вiнаградам двары. Кiшлак размясцiўся на самым беразе горнай ракi Угам, ад якой струменiла прахалода, я яе адчула, ледзь выйшла з машыны каля дома, дзе жыў дзядзька Максуд. А шум ракi, вясёлы, срабрысты, даў мне адчуванне ўпэўненасцi, што ўсё будзе добра.
Насустрач нам iшоў высокi плячысты мужчына. Iшоў лёгкiм спружынiстым крокам, i калi б Фатых не казаў мне, я нiколi б не паверыла, што яго дзядзьку ўжо за шэсцьдзесят, нагэтулькi молада ён выглядаў. Прыцiснуўшы далонi да грудзей, дзядзька Максуд ветлiва прывiтаў нас:
— Салам алейкум! Ласкава запрашаем, госцi дарагiя. Не стамiлiся ў дарозе?
Мы адказалi, што не надта. Тады гаспадар спынiў позiрк на Джамшыдзе, усмiхнуўся:
— Гэта i ёсць той малы, пра якога мне казаў Фатых?
— Але, — сказала я, адчуваючы, як кроў адлiвае ад твару.
Дзядзька Максуд заўважыў мой стан, вымавiў нягучна:
— Не перажывай, дачка. Вочкi ў малога жывыя, наша паветра яму на карысць пойдзе. Паздаравее твой волат… Праходзьце ў дом, чаго ж мы тут стаiм.
Мужчыны адразу замiтусiлiся, сталi выгружаць з машыны рэчы, заносiць у двор. Я iшла ўслед за iмi i раптам, у якi ўжо раз за час сынавай хваробы, адчула на сабе нечы погляд. Павярнулася хутка, але нiкога не ўбачыла. Мне сталася не па сабе, i я прыбавiла кроку.
Жыць нам з Джамшыдам належала ў невялiкiм, але ўтульным i чыстым пакоi, дзе я адразу i пачала размяшчацца. Расклаўшы рэчы, уладкавала сына на ложку, а калi ён заснуў, выйшла ў двор, каб праводзiць мужа, якi ад'язджаў.
Калi машына схавалася за выгiнам дарогi, да горла майго падступiлi рыданнi, на вочы навярнулiся слёзы. Я не хацела, каб хто-небудзь убачыў мяне такую, i я села каля дувала i задумалася. Аднак мой стан заўважыў гаспадар дома.
— Пагуляла б, дачка, — сказаў ён. — Тут санаторый надалёка, вунь, бачыш, на тым беразе вялiкая брама… Схадзi з малым, прагуляйся — краса там незвычайная.
Прапанова прыйшлася мне па душы. Заставацца ў двары не хацелася, часу да абеду было шмат, i, усадзiўшы Джамшыда ў каляску, я пайшла да санаторыя… I тут зноў адбылося тое, праз што мне стала не па сабе.
Я выкацiла калясачку на дарогу амаль зусiм побач збрамай санаторыя i, не паспеўшы
